Աշխարհում որևէ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ Հայաստան աշխարհը հայտնի է իր բազմաթիվ գեղատեսիլ վայրերով, անձեռակերտ կոթողներով և կյանքում գոնե մեկ անգամ տեսնելու արժանի կառույցներով: Դրանց մասին կարելի է անվերջ հիշատակել ու խոսել, սակայն մի ողջ հավերժություն անգամ բավարար չի լինի:
Ձեզ ենք ցանկանում ներկայացնել հետաքրքիր և ուշագրավ փաստեր Սյունիքի մարզի սրտում ծվարած Տաթևի վանքի և Ճոճվող գավազանի մասին:
Տաթևի վանքը գտնվում է Սյունիքի մարզի Տաթև գյուղի հարավում՝ Որոտան գետի աջափնյա եզերքին ։ Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի «Սիսական նահանգի պատմություն» աշխատության՝ Տաթևի վանքի առաջին եկեղեցին կառուցվել է 4-րդ դարում, ունեցել անշուք տեսք, սակավաթիվ ճգնավոր միաբաններ։ Ուշադրության է արժանի նույն պատմիչի վկայությունն այն մասին, որ հնում Տաթևը անվանում էին «Դիտանոց», որը հին հայերենում նշանակել է աստղադիտարան:
Տաթևի վանքը համահայկական մշակութային կենտրոն է եղել: Ստեփանոս Օրբելյանը գրում է, որ Տաթևն ուներ 500 միաբան, «ծովի պես խորը» փիլիսոփաներ, երաժիշտներ, գրողներ, նկարիչներ։ Այնտեղ էին հավաքվել ժամանակի գիտուն և բանիմաց շատ վարդապետներ։
« Թող Սուրբ Հոգին ինձ տա թև »
Ըստ լեգենդի՝ վանքը կառուցող վարպետը, ավարտելով աշխատանքը, պատվիրել է օգնականին իրեն տալ 2 տաշեղ: Օգնականը բերել է տաշեղները, վարպետը դրանք մոտեցրել է շուրթերին և շշնջացել. «Թող Սուրբ Հոգին ինձ տա թև»: Աստված լսել է նրա խնդրանքը, տաշեղները դարձրել թևեր, որոնց շնորհիվ վարպետը ճախրել է վեր՝ բարձրից տեսնելու իր կառուցած հրաշքը: Այդպես էլ ծագել է վանքի անունը՝ Տաթև:
« Ճոճվող սյուն. Գավազան »
Ճոճվող սյունը զամանահրաշ կառույց է: Այն կառուցված է 8-ական (ութու-ութա) համակարգի գաղափարով: Սյունն ութանիստ է, տեղադրված է ութանիստ «թասի» մեջ: Սյան ամբողջ բարձրությունը, վերևում դրված խաչքար-կողմնացույցի հետ միասին, կազմում է 9 մետր. խաչքարը ցույց է տալիս արևելքն ու արևմուտքը: Այս 9 մետր բարձրությունը նույնպես որոշակի իմաստ ունի՝ 8x9=72 (մեկ արեգակնային օր):
Սյան տակի թասը ևս խորհրդանիշ է և դրա չափերը նույնպես որոշակի իմաստ ունեն: Թասը լցված է եղել ջրով, այսինքն (ջր)ավազան է եղել: Այստեղից էլ սյան երկրորդ անունը ` Գ.ավազան, որ նշանակում է երրորդ ավազան, երրորդ ջուր (հեղեղ), երրորդ սերունդ:
Արաբները, որոնք Տաթևը զավթել են X դարում, որոշել են քանդել գավազանը, սակայն այն դիմադրել է։ Տասը զույգ գոմեշներ քաշեցին այն շղթաները, որոնցով կապեցին կոթողը ։ Բայց շղթաները պատռվեցին, գոմեշները փլվեցին անդունդը, իսկ զավթիչները, որոշելով, որ դա ի վերուստ նշան էր, լքեցին վանքը: Գավազանը կանգուն էր նաև 1931 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հետո, երբ փլուզվեցին տաճարը, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին և զանգակատունը։
