Ամեն տարի մայիսի 28-ին աշխարհասփյուռ հայերը կանգ են առնում՝ հիշատակելու 1918 թվականին Առաջին Հայաստանի Հանրապետության հիմնադրումը։ Դա կարճատև, բայց հերոսական ինքնորոշման դրսևորում էր դարերի օտար լծի տակ գտնվելուց հետո։ Այս օրը հպարտության, հիշատակի և խորին երախտագիտության օր է։ Սակայն այս տարի, նշելով այս տարեդարձը, մենք պարտավոր ենք առերեսվել մի ցավալի իրականության հետ. Հայաստանի անկախությունն այսօր ավելի խոցելի ու թուլացած է, քան երբևէ 1991 թվականից ի վեր, երբ երկիրը վերագտավ իր ինքնիշխանությունը, ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը։
«Սա հռետորական արտահայտություն չէ։ Դա քաղաքական իրականության սթափ գնահատականն է։ Հայկական պետականության հիմնասյուները՝ ինքնիշխանությունը, անվտանգությունն ու միասնականությունը՝ աննախադեպ ճնշման տակ են։
2020 թվականի պարտությունն Արցախյան պատերազմում շրջադարձային պահ էր։ Սակայն դա միայն տարածքների կորուստ չէր. դա զսպման ուժի, վստահության և նպատակների հստակության կորուստ էր։ Հայկական բանակը, որը մի ժամանակ ազգային տոկունության խորհրդանիշն էր, այժմ թուլացած և բարոյալքված վիճակում է։ Նրա քայքայումը շարունակվում է մինչև այսօր, մինչդեռ Ադրբեջանը օրեցօր դառնում է ավելի ագրեսիվ և զինված։
Հայաստանի սահմանների ներսում վտանգը այլևս տեսական չէ։ Ադրբեջանական ուժերը ներխուժել են Հայաստանի ինքնիշխան տարածք, գրավել ռազմավարական դիրքեր, կառուցել ճանապարհներ և ստեղծել անօրինական հենակետեր։ Սա սառեցված հակամարտություն չէ։ Սա Հայաստանի սահմանների գրավման ընթացիկ գործընթաց է, որը տեղի է ունենում ներկա պահին։
Ավելի վատ՝ այս քայքայումը ներսում դիմագրվում է կաթվածով։ Կառավարությունը՝ թուլացած մի շարք ճգնաժամերից և փորձի պակասից, չի կարողանում դրսևորել ո՛չ կարողություն, ո՛չ տեսլական։ Քաղաքականությունն արձագանքում է իրադարձություններին, այլ ոչ թե առաջնորդում։ 2018-ից հետո խոստացված ժողովրդավարական վերածնունդը վերածվել է քաղաքական բևեռացվածության, հասարակական հուսալքության և ինստիտուցիոնալ փխրունության։
Իսկական անկախությունը պահանջում է, որ երկրի ղեկավարները կարողանան գործել՝ ղեկավարվելով ազգային շահերով՝ ոչ թե վախով կամ ինքնապահպանման մղումով։ Իսկ այսօր Հայաստանի ղեկավարությունն ազատ չէ։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գործում է Ադրբեջանի մշտական ճնշման ու սպառնալիքի ներքո։ Նրա գերակա նպատակը երկրի երկարաժամկետ շահերը չեն, այլ իր իշխանության կարճաժամկետ պահպանումը։ Այդ կախվածությունն աղավաղում է դատողությունը և նեղացնում ընտրության հնարավորությունները։ Ղեկավար, որը գործում է վախի պայմաններում, չի կարող ինքնիշխան որոշումներ կայացնել։ Իսկ հենց դա է այսօր Հայաստանի անկախության ամենամեծ խաթարումը։
Այժմ, ուժի քաղաքականության լկտի դրսևորմամբ, Ադրբեջանը ոչ միայն տարածքային պահանջներ է ներկայացնում, այլև պահանջում է փոփոխություններ Հայաստանի Սահմանադրության մեջ՝ ուղղակի հարված հասցնելով Հայաստանի ինքնիշխանությանը և ինքնիշխան կառավարման գաղափարին։
Ի՞նչ իմաստ ունի այս պայմաններում նշել «անկախությունը»։
Դա նշանակում է հասկանալ, որ անկախությունը ստատիկ նվաճում չէ, այլ վիճակ, որը պետք է մշտապես պաշտպանել՝ քաղաքական, ռազմական, սոցիալական և բարոյական առումներով։ Դա նշանակում է հասկանալ, որ պետական կառույցներն ու խորհրդանիշները այնքան ուժեղ են, որքան ժողովուրդն է պատրաստ դրանք պահպանել։ Դա նշանակում է գիտակցել, որ թեև Հայաստանը կարող է պահել ֆորմալ ինքնիշխանություն, այդ ինքնիշխանության բովանդակությունը՝ մեր որոշումներ կայացնելու ազատությունը՝ վախից ու ճնշումից դուրս, օրեցօր խաթարվում է։
Մայիսի 28-ը չպետք է վերածվի միայն ծեսի։ Թող այն լինի հիշեցում, որ անկախությունը պարզապես ժառանգված արժեք չէ. այն պետք է յուրաքանչյուր սերունդ վաստակի՝ նորովի։ Առաջին Հանրապետությունը տևեց հազիվ երկու տարի։ Այս Հանրապետությունն այժմ կանգնած է իր ամենամեծ փորձության առջև։ Մենք դեռ ժամանակ ունենք ապացուցելու, որ արժանի ենք «անկախ պետություն» կոչմանը՝ բայց միայն եթե հրաժարվենք պատրանքներից, առերեսվենք դաժան ճշմարտություններին և գործենք միասնաբար ու վճռականությամբ»,-գրել է Օսկանյանը։
