Բանակում տիրող իրավիճակի, զոհերի և այլ խնդիրների շուրջ Tert.am-ը զրուցել է «Ռազմինֆո» մասնագիտացված կայքի համակարգող Կարեն Վրթանեսյանի հետ:
-Պարո՛ն Վրթանեսյան, ոչ մարտական պայմաններում 2020թ. արդեն ունենք մեկ տասնյակից ավելի զոհ, սա ըստ Ձեզ, ինչի՞ հետևանք է:
-Այս օրերին շատ կարծիքներ են հնչում թե՛ իշխանական, թե՛ ընդդիմադիր դաշտից, նաև չեզոք մարդիկ են արտահայտվում այս հարցի շուրջ, բայց դրանք հիմնականում շատ մակերեսային են: Հաճախ նկատվում են քաղաքական շահարկումներ, ինչից էլ ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ ներգերատեսչական «ռազբորկաներ» կան:
-Նկատի ունեք լարվածություն ՊՆ-ի և գլխավոր շտաբի միջև՞:
-Այո, նման բաներ նկատվում են: Պետք է հասկանալ, որ սա այն հարցը չէ, որը թույլատրելի է քաղաքական կամ ցանկացած այլ պատճառով շահարկել: Դա մեր զինվորների կյանքի հարցն է: Աշխարհի բոլոր բանակներում էլ տարբեր պատճառներով լինում են ոչ մարտական կորուստներ: Շատ է խոսվում, թե Հայաստանում աննախադեպ է ինքնասպանությունների, սպանությունների թիվը բանակում: Իրականում, երբ համեմատում ես ամենազարգացած բանակների հետ, ստացվում է տոկոսային առումով զգալի թվեր են: Այսինքն՝ այս խնդիրն ամբողջ աշխարհում կա, պետք է հասկանալ, թե ինչպե՞ս են այս խնդիրը փորձում լուծել տարբեր երկրներում: Սա այնպիսի աշխատանք չի, որ մի անգամ արվեց և վերջ, խնդիրը լուծվելու է: Աշխատանք է, որը պետք է անընդհատ արվի, անընդհատ նորանոր հետազոտություններ և ուսումնասիրություններ արվեն:
-Ինչպե՞ս պետք է լուծել խնդիրը:
-Հետևողական աշխատանք է պետք, որը պետք է սկսվի մինչև բանակ գնալը՝ դեռ նախաբանակային տարիքից, դա շատ-շատ լուրջ խնդիր է, որով պետք է զբաղվի ոչ միայն Զինված ուժերը: Դրանով պետք է զբաղվի, նախկինում տարբեր նախարարություններ էին, հիմա այդ ամենը միավորված է մեկ սուպերնախարարության՝ ԿԳՄՍ նախարարության մեջ: Ես այդ նախարարության կողմից որևէ նման գործունեություն չեմ տեսնում: Երկրորդ՝ այսօր շատ լուրջ հարց է այն, որ ով տեղից վեր է կենում, խոսում է, թե այսքան զոհերի պատճառը մեկն է և այդ պատճառը «գողական» բարքերն են: Բոլորը փորձում են ցույց տալ, որ մեկ պատճառ կա, այնինչ՝ մեկ պատճառ չէ, օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառները շատ են: Մի կողմից կա այդ գողական ենթամշակույթ կոչվածը, որն ավելի ճիշտ կլինի ասել փողոցային բարքեր: Այո՛, կա այդպիսի բան: Բայց պետք է հասկանալ, որ սրանք հասարակության մեջ եղած ինչ-որ բաներ են, որը պետք է հաշվի առնել: Այնպես չի լինում, որ մարդը մեծացել է կոնկրետ բարքերի մեջ, գնալու է բանակ ու դա միանգամից անջատի ինչ-որ անջատիչով, չկա այդպիսի բան: Պատճառները շատ են. օրինակ՝ նույն հետհեղափոխական էյֆորիայի ալիքի վրա անօրինականությունների թվի աճը՝ սկսած երթևեկության կանոնները խախտելուց, որոնք, ըստ էության, սկզբում խրախուսվում էին ներկա իշխանությունների կողմից, հիմա փորձում են ինչ-որ ձևով գալ օրինական դաշտ, բայց լավ չի ստացվում:
-Արդյո՞ք հետհեղափոխական էյֆորիայի ալիքի անօրինականություններով է պայմանավորված բանակում զոհերի թվի աճը:
-Այդ ամենը չի կարող չազդել: Որքա՞ն զինվորականներ են զոհվում վթարներից՝ շատ: Այդ նույն վթարները, նույն երթևեկության կանոնների հետ կապված այդ վերաբերմունքը կամ այդ ատելությունը տեսախցիկների հանդեպ, որ հրահրվում էր, այդ ամենն իր հետքը թողնում է, անհետևանք ոչ մի բան չի անցնում: Երբ նույն իշխանությունը գնահատական չտվեց Մեղրիի զորամասում կատարված դեպքերին:
Նաև ազդում է այն, երբ ինչ-ինչ խմբեր քարոզչություն են տանում ընդդեմ բանակի, բանակի սպաների՝ այդ թվում բարձրաստիճան զինվորականների: Ընդհանրապես, սպայակազմի դեմ ինչ-որ քարոզչություն է անընդհատ գնում, որն արվում է տարիների ընթացքում, այդ ամենը չի կարող հետևանք չթողնել: Ըստ էության, պետական ինստիտուտների հանդեպ անընդհատ ինչ-որ անհարգանք է քարոզվում և դա արվում է պետության ղեկավարի կողմից, երբ հայտարարվում է՝ պետական ապարատ գոյություն չունի, պետական ինստիտուտները տապալված են և նման բաներ: Հիմա եկեք վերցնենք ինչ-որ տպավորվող երիտասարդ, որ այդ ամենը լցրել է իր գլուխը ու նա գնում է բանակ: Այնտե՞ղ պետք է միանգամից փոխվի, ինչ-որ կարծիքներ հարգի, պետք է անհրաժեշտության դեպքում առանց քննարկելու հրաման կատարի և այլն: Ես չեմ ասում այս ամենը գալիս է իմ նշածից, սակայն հիմնական գործոնն է: Սրանք են նաև խնդիրներ ստեղծում: Պետք է հասկանա և՛ իշխանությունը, և՛ ընդդիմությունը, և՛ ցանկացած ոք, որը բանակի մասին մտածում է: Պետք է հասկանալ, որ այստեղ արված ցանկացած արտահայտություն ու քայլ որևէ հետևանք ունենում է, որը կարող է բացասական լինել նույն բանակի համար, դիրքում կանգնած զինվորի համար, իր մարտական հերթապահությունն իրականացնող սպայի համար: Դա այդ մարդկանց համար կյանքի ու մահի հարց կարող է լինել, շատ լուրջ է պետք դրան մոտենալ, շահարկումներն անթույլատրելի են:
-Կադրային փոփոխությունները Զինված ուժերում, ի թիվս Ձեր նշած այս խնդիրների, կարո՞ղ էին ազդեցություն ունենալ:
-Կոնկրետ անձերով դժվար է ասել: Իմ նշած բոլոր գործոններն ազդում են, ուստի դա կապել ինչ-որ պաշտոնյայի փոփոխության հետ, դժվար է գտնել ապացույց՝ կապ ունի՞, թե՝ ոչ: Բայց պաշտոնյաների հաճախակի փոփոխությունը հաստատ վատ է անդրադառնում: Ամեն փոփոխություն բերում է ողջ համակարգում որոշ փոփոխությունների ու որոշ չափով այդ համակարգում ինչ-որ ժամանակ ցնցումներ են լինում, եթե անընդհատ քաոս է առաջանում, եթե անընդհատ անորոշություն է ստեղծվում, այս մեկին կհանեն պաշտոնից, մյուսին չեն հանի, ապա ոչ մի համակարգ էլ չի կարող արդյունավետ գործել: Դա էլ է պետք հաշվի առնել, որ անընդհատ թափ տալը լուրջ, բարդ համակարգերը դրական բանի չի բերելու:
-Պարո՛ն Վրթանեսյան Ձեր կողմից նշված բոլոր լուծումները խորքային են, հիմա ի՞նչ հրատապ քայլեր պետք է ըստ Ձեզ ձեռնարկվի:
-Հրատապ քայլերից կլիներ այն, որ հանդիպեին լրատվամիջոցների ղեկավարների հետ, փորձեին բացատրել՝ ինչո՞ւ են շղթայական ինքնասպանությունները լինում, և ինչպես մեդիան իրենից անկախ կարող է նպաստել դրանց: Ես կբացատրեի այդ անպատասխանատու լուսաբանման հետևանքները: Վերջերս մի խայտառակ նյութ հրապարակվեց, որտեղ էլի փորձում էին հայաստանցի-ղարաբաղցի գծեր անցկացնել, դա խայտառակություն է ու անթույլատրելի:
-Վերջերս դեպք էր եղել, երբ ծնողներին ասել էին, թե զինվորը ինքնասպան է եղել, սակայն նրանք չէին հավատում և փորձ էր արվում զինվորի դին բերել Երևան: Այս դեպքին ի՞նչ գնահատական կտաք:
-Դա անթույլատրելի է, սա պրոցես և հետաքննություն է, այստեղ շատ կարևոր է, թե ինչպես են պաշտպանության նախարարությունը, քննող մարմիններն աշխատում հարազատների հետ: Մարդիկ պետք է վստահ լինեն, որ իսկապես քննությունն անցկացվում է, մյուս կողմից այն կեղտոտ խաղացողները, որոնք փորձում են այդ թեմաները շահարկեն, շանս չեն ունենա: Պետք է վստահություն կառուցվի, դա էլ լուրջ աշխատանք է պահանջում ծնողների հետ, չի կարելի դուրս գալ էկրանից մի բան հայտարարել ու քաշվել մի կողմ: Ի վերջո, եկեք հիշենք, որ այս թեման թեժացավ այն բանի պատճառով, որ երկրի ղեկավարը հունվարի 10-ին հայտարարեց՝ աննախադեպ է, կորուստների թիվը իջել է և այլն և այլն: Բանակում կորուստների թիվն այնպիսին է, որ մի ամիս կարող է պակաս լինել, մյուս ամիս՝ ավելանալ: Կարող է մեկ միջադեպ, մեկ վթար լինի և զոհվի մեկ հոգի, մյուսի ժամանակ՝ 10 հոգի: Բոլոր այդ հայտարարությունները միանգամից կաշխատեն հայտարարողի դեմ, շատ զգույշ ու նրբանկատ է պետք լինել՝ բանակի կորուստների հարցերը քննարկելիս:
-Պարո՛ն Վրթանեսյան, ստացվում է, որ վարչապետի այդ հայտարարությունը սխա՞լ էր:
-Վարչապետի այդ հայտարարությունը նախ և առաջ, սխալ էր նրանով, որ աննախադեպ չէր: 2013թ. ավելի քիչ են եղել կորուստները, ինչպես ինքն էր ասում և երկրորդ՝ կրկնեմ, որ խոսքը մի քանի թվի մասին է: Ոչ ոք չի կարող երաշխավորել, որ հաջորդ ամիս որևէ դժբախտ պատահարի դեպքում ինչ կլինի: Ցավոք սրտի, այդ ոլորտն է այդպիսին: Պետք է անընդհատ աշխատել ու հնարավորինս նվազեցնել իրավիճակները, բայց լրիվ բացառել կորուստները՝ իրատեսական չէ, նույնիսկ եթե այդպես լինի ինչ-որ տարի՝ դա պատահականություն է լինելու: Մենք պետք է հասկանանք՝ մի քանի թվով չպետք է սպեկուլյացիաներ անել, կապ չունի՝ իշխանական, թե ընդդիմադիր:
