Մենք արմատական ընդդիմություն միանշանակ չունենք․ քաղաքագետ Գարիկ Քեռյան

Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները ցնցեցին բոլորին։ Ազգային ժողովի ամբիոնն էկրաններից կտեսնեն այնպիսի քաղաքական ուժեր, ինչպիսիք են ՀՀԿ-ն և ՀՅԴ-ն։ Ի՞նչ քաղաքական գործընթացի ենք ականատես լինում, և ի՞նչ ակնկալել ապագայում։ Այս և այլ հարցերի շուրջ ArmDay.am-ը զրուցել է  քաղաքագետ Գարիկ Քեռյանի հետ, ում կարծիքով տեղի ունեցածը պատմական է մի քանի առումներով։

Մանրամասները՝ ստորև ներկայացված ամբողջական հարցազրույցում։

-Պարոն Քեռյան, մինչ ընտրությունների արդյունքներին հասնելը, վերանայենք քարոզարշավը։ Ո՞նց եք գնահատում այն, ինչպիսի՞ պատկեր ունեցանք։

-Դուրս գալով Ձեր հարցի շրջանակներից՝ ասեմ, որ ընտրությունները պատմական էին, քանի որ առաջին անգամ Հայաստանի երրորդ Հանրապետության պատմության մեջ, որ տեղի էին ունենում արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Մենք ունեցել ենք 1 արտահերթ ընտրություն, որը եղել է նախագահական։ Բացի այդ սա անցկացվեց բոլորովին այլ քաղաքական վարչակարգի պայմաններում, որովհետև նախորդ բոլոր ընտրություններն անցկացվելեն այն Հայաստանում, որի վարչակարգը ավտորիտար էր, առաջին անգամ ազատության «դոզան» ավելի բարձր էր, քան նախորդ անգամները։ Նման ազատություն մենք ունեցել ենք 1990թ․-ի մայիսին Գերագույն խորհրդի ընտրություններում և 1991թ․-ի նախագահական ընտրություններում։ Այս ամենը բնութագրում է այն, ինչ Դուք հարցրիք, որովհետև քարոզարշավն իսկապես ազատ էր, որևէ մեկը չբողոքեց, նույնիսկ ծայրահեղ ընդդիմադիր ուժերը։ Յուրահատկությունն այս քարոզարշավի այն էր, որ բոլոր քաղաքական ուժերը մտել էին ընտրապայքարի մեջ և բարձրացրել էին մի դրոշակ, որի վրա գրված էր՝ մենք պայքարում ենք ընդդիմության համար։ Ես նման տրամաբանությամբ որևիցե այլ երկրում չեմ տեսել, նույնիսկ ամենաանհույս քաղաքական ուժերը ամպագորգոռ հայտարարություններ են անում իրենց հաղթանակի մասին, որովհետև այդ հոգեբանական ազդեցությունն ընտրողի վրա նույնպես էական ազդեցություն ունի, բայց, եթե դու մտնում ես քաղաքական պայքարի մեջ, ի սկզբանե հայտարարելով, որ դու պարտված ես, դա նույնն է, որ ռինգ մտնող բռնցքամարտիկը մինչև մտնելը վերցնի բարձրախոսն ու ասի՝ ես պարտված եմ։ Ամեն դեպքում սա էլ է օբյեկտիվ, քանի որ բոլորն էլ հասկանում էին, որ հեղափոխությունն իրականցնող ուժը պայքարից դուրս էր։

-Ձեզ համար կանխատեսելի՞ էին արդյունքները։

-Մեծամասամբ՝ այո, մի փոքր անկանխատեսելի էր այնպիսի քաղաքական ուժերի ցածր տոկոսներն, ինչպիսիք էին «Մենք» դաշինքը, Հանրապետականներն ու ՀՅԴ-ն։ Իհարկե, ՀՀԿ-ն չուներ ժողովրդականություն, որովհետև իր ուսերին էր կրում նախորդ վարչակարգի ոչ ազգանպաստ գործունեության բեռը, բայց սա բարոյական իմաստով, իսկ պրագմատիստորեն՝ հավանականություն կար, որ հենվելով նախկին բյուրոկրատիայի վրա, հնարավոր էր, որ անցնեին, և անկանխատեսելի էր, որ նույնիսկ 5 տոկոսի բնագիծը չկարողացան հաղթահարել։ Խոսվում է, որ նախորդ տարիներին նույնպես նրանց տոկոսն այդ է եղել․ ես ավելի շատ ակադեմիական շրջանակների մարդ եմ և չեմ կարող այդպիսի հայտարարություն անել առանց փաստերի։ Կար միֆ, որ ՀՅԴ-ն ինչ էլ լինի, իր 5 տոկոսն ունի, այդ առասպելն էլ կոտրվեց։

-Տեսնու՞մ եք ՀՀԿ-ին և ՀՅԴ-ին արտախորհրդարանական ընդդիմության դերում, և ի՞նչ ճակատագիր է նրանց սպասվում։

-Դա ցույց կտան ոչ թե կանխատեսումներն, այլ քաղաքական գործընթացը։ Եթե խորհրդարանն ու գործադիրն ունենան զգալի առաջընթաց, բնականաբար արտախորհրդարանական ընդդիմության դիրքերը, կամ խորհրդարանական ուժերից մեկը եթե փորձի ընդդիմություն լինել, նրանց դիրքերը թույլ են լինելու, բայց, եթե հատկապես արցախյան հիմնահարցում լինեն որոշակի դժվարություններ, կամ պարտություններ, բնականաբար դա կլինի հնարավորություն իրենց իմիջը բարձրացնելու համար։

-Դաշնակցությունն ունի անցած ճանապարհ և սովոր է դժվարությունների, ինչը չենք կարող ասել ՀՀԿ-ի դեպքում, քանի որ սա նրանց առաջին լուրջ փորձությունն է, ի՞նչ եք կարծում կկարողանա գոյատևել այս կուսակցությունը։

-Եղել է ժամանակ, որ ՀՀԿ-ն գաճաճ կուսակցություն է եղել՝ մինչև 1998 թվականը, մինչև Վազգեն Սարգսյանը Երկրապահի հիմքի վրա ռեբրենդինգ արեց Հանրապետականը։ Պարզապես շատ երկար ժամանակ իշխանության մեջ եղած կուսակցությունը կորցնում է իր իմունիտետը։ Դա նման է, երբ մի փոքրիկ շնիկի տանն ես պահում, փայփայում, հոգատարությամբ ես նրան վերաբերվում, և մի օր հանկարծ այդ շնիկը հայտնվում է փողոցի կատաղի ու գազան շների մեջ։ Նրա նախկին կյանքը քո տանը երանություն էր, բայց նա կորցրել է վայրի միջավայրում պայքարելու իր իմունիտետը։ Հիմա ինչքանով ՀՀԿ-ն կվերակառուցվի, որպեսզի արդեն ոչ թե որպես իշխանություն վայելի իշխանության պտուղները, այլ կարողանա մտնի վայրի անտառ՝ գազանների մեջ և կարողանա խելացի քաղաքական պայքար մշակել կամ համագործակցել մյուս արտախորհրդարանական ուժերի հետ, սա արդեն իրենց խնդիրն է։ Ես չէի ցանկանա որ ՀՀԿ-ն վերանար, քանի որ որպես պահպանողական, ազգային գաղափարախոսական ուժ, ցանկալի կլիներ, որ այն վերակառուցվեր և մնար։

-Ձեր խոսքում շեշտեցիք, որ եթե խորհրդարանական ուժերը «փորձեն» ընդդիմադիր դառնալ․ ի՞նչ է ստացվում՝ չունենք ընդդիմադիր ուժ օրենսդիրում։

-Մեզ մոտ շատ լղոզուն պատկերացում կա  «ընդդիմություն» հասկացության նկատմամբ․ ընդդիմությունը լինում է 5-6 տեսակ, և այդ տեսակների մեջ էական տարբերություն կա։ Կա անհաշտ, արմատական ընդդիմություն, որը չի ընդունում գոյություն ունեցող իշխանությունը, քաղաքական համակարգը և բոլոր բնագավառներում խնդիր է դրված պայքարելու, այդպիսի խորհրդարանական ընդդիմություն ես չեմ տեսնում։ Սակայն կա ընդդիմություն, որը ոչ թե քաղաքական իշխանության, այլ քաղաքական կուրսի որոշակի հարցերի դեմ, կամ կարող է լինել ընդդիմություն, որը իշխանության մեջ չէ և իրեն վերապահում է իշխանության քննադատելը որոշակի բնագավառում։ Ես հասկացա Ձեր հարցը, մենք արմատական ընդդիմություն միանշանակ չունենք։ ԲՀԿ-ն կենտրոնամետ կուսակցություն է, իսկ ԼՀԿ-ն չափավոր ընդդիմադիր է։ Եվ ես դեռ կասկածում եմ, որ ՀՀԿ-ն կարող էր լինել այդ ընդդիմությունը, քանի որ չգիտեմ նրանց մոտիվացիան Նիկոլ Փաշինյանի անձի հանդեպ հակակրանքն է, թե այլ ծրագիր ունեին։

-Իսկ առանց արմատական ընդդիմության չի լճանա՞ քաղաքական դաշտը։

-Կարող է լճանալ, կարող է չլճանալ։ Նախորոք ասել, որ խորհդարանում չկա արմատական ընդդիմադիր, ուրեմն պետք է լճանա խարհրդարանը՝ սխալ է։ Թե ինչ կլինի ապագայում, դա կերևա Փաշինյանի կառավարության հետագա քայլերից, որովհետև մայիսից մինչև հիմա, սպասողական վիճակում էինք, և քաղաքական ճգնաժամը հանգուցալուծված չէր։ Հիմա իրավիճակը փոխվել է, տեսնենք ինչ ուղիով կտանեն իրենց ներքին ու արտաքին քաղաքականությունը։

-Զերծ մնալով որևէ կանխատեսումից՝ հուսադրո՞ղ է պագան։

-Ես չեմ տեսնում ապազգային քայլեր կամ այնպիսի անհանգստացնող միջոցառումներ, որ արած լինի գործադիրն այս 7-8 ամսվա ընթացքում։ Պետք է հիմա քաղաքական դաշտը խաղաղեցնել և ուշադիր հետևել, թե ինչպես է գործադիրը դուրս բերելու երկիրը ճգնաժամից, ինչը բարդ է Հայաստանի համար․ կիսապատերազմական երկիր, կոմունիկացիաների բացակայություն, էներգետիկ հոսքերի բացակայություն։ Ամեն դեպքում՝ այո, ապագան հուսադրող է։

Վաչիկ Գրիգորյան